در گفت وگو با بیست و یكم اعلام شد
اثبات حضور کردستان و لرستان در کنار مراکز اهلی سازی سیب در دنیا
به گزارش بیست و یکم، تابحال محققان تاریخچه اهلی سازی سیب را در ارتباط با ۴۰۰۰ سال قبل در کوه های Tien Shan آسیای مرکزی و جد اصلی سیب تجاری دنیا را گونه وحشی سیب با نام Crabapples (M. sieversii) می دانستند، ولی نتایج مطالعات دانشگاه تربیت مدرس نشان داده است سیب های قفقازی رویش یافته در لرستان و کردستان ایران دارای ساختار ژنتیکی متفاوت از سیب های تجاری دنیا است و این محققان به این نتیجه رسیدند که رویدادهای اهلی سازی در ایران نسبت به اروپا متفاوت بوده و برای نخستین بار اثبات شد که ایران یکی از مراکز اهلی سازی در زمینه سیب در دنیا بوده است.
دکتر حامد یوسف زاده، استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس در گفتگو با ایسنا، اظهار کرد: اهلی سازی گونه های گیاهی و جانوری در طول تاریخ از حدود ۱۰ هزار سال پیش نقش مهمی در توسعه بشر و در امنیت غذایی بشر داشته است و تمدن های اصلی بشریت در اهلی سازی گیاهان و محصولات امروزه نقش بسیار مهمی داشته اند. اهلی سازی محصولات زراعی یکی از مهم ترین دستاوردهای بشریت است. انسان با گزینش عمدی و غیر عمدی اجداد محصولات زراعی منجر به چنین تغییرات پیچیده ای در گیاهان شده است.
وی با اعلان اینکه بر مبنای اسناد تاریخی و علمی اهلی سازی گیاهان نخستین بار در میان روخانه های دجله و فرات بین النهرین (شامل کشورهای امروزی ایران، عراق، ترکیه و سوریه) رخ داده است، اظهار داشت: در آن زمان های دور، مردم با کاشت بذر گیاهان مرغوب و مراقبت از آنها در فصل برداشت مبادرت به برداشت مواد غذایی مورد نیاز خود از بذور کاشته شده می کردند. از بین محصولاتی که سالیان دور اهلی سازی شده اند و تابحال ادامه داشته است، میتوان به "سیب" اشاره نمود.
یوسف زاده، سیب را محصولی محبوب در دنیا دانست که به لحاظ اقتصادی چهارمین میوه اقتصادی دنیا بشمار می رود و افزود: سیب در سرتاسر مناطق معتدل رویش دارد و استفاده از محصولات سیب قرن ها پیش از سیب تجاری امروزی، در میان مردم اوراسیا رایج بوده است. همین محبوبیت بالای میوه سیب یکی از دلایلی است که امروزه چندین رقم خوراکی سیب را با طعم و مزه های مختلف در دنیا میتوان یافت.
به قول وی سیب های وحشی، یکی از منابع مهم برای اصلاح نژاد سیب تجاری و توسعه برنامه های حفاظتی هستند و استفاده مؤثر از سیب وحشی دراین زمینه مستلزم درک درست و کامل روابط ژنتیکی سیب ها با یکدیگر و در این بین، بررسی روابط سیب های وحشی و محصول های باغی سیب یکی از بهترین روش ها برای توسعه برنامه های حفاظتی از سیب های وحشی است.
استادیار دانشگاه تربیت مدرس، اشاره کرد: در سالهای اخیر، مطالعات ژنتیکی سیب، یک دید کلی از خاستگاه اصلی سیب تجاری، تاریخچه اهلی شدن، نقش انسان در گسترش سیب و همینطور ارتباط بین گونه های مختلف سیب عرضه داد. سیب تجاری دنیا امروزه با نام علمی M. domestica شناخته می شود و اصلی ترین جد وحشی آن گونه M. sieversii (Lebed.) M. Roem است که در امتداد جاده ابریشم توسط انسان به غرب انتقال داده شد.
وی اشاره کرد: این گونه در همین فرایند انتقالی در امتداد جاده ابریشم با گونه های سیب قفقازی و (L.) M. baccata در سیبری و گونه Miller M. sylvestris در اروپا ترکیب شده است. ازاین رو سه گونه سیب قفقازی، M. sieversii و M. baccata به همراه گونه M. sylvestris از نزدیکترین گونه ها به سیب تجاری امروزی هستند.
یوسف زاده اعتقاد دارد این چهار خویشاوند اصلی سیب تجاری در مناطق معتدل و اوراسیا در طیف وسیعی از رویشگاه ها و شرایط اکولوژیکی پراکنده هستند و تابحال جهت بررسی تنوع و ارتباط ساختار ژنتیکی سیب تجاری با این چهار گونه از نشانگرهای مولکولی، به وفور استفاده شده است.
این محقق با تأکید بر این که این مطالعات، اطلاعات بسیار مفیدی در زمینه استفاده از ژرم پلاسم این گونه های وحشی برای کارهای اصلاح نژادی سیب تجاری فراهم نموده است، افزود: تحلیل و بررسی های ژنتیک جمعیت سیب ها نشان داد بیشترین تداخل ژنتیکی در میان سیب های وحشی با سیب تجاری امروزی پس از دوران یخبندان شروع شده است.
وی با اشاره به اینکه تاریخچه اهلی سازی سیب در ارتباط با ۴۰۰۰ سال قبل در کوه های Tien Shan آسیای مرکزی است و جد اصلی سیب تجاری دنیا، گونه وحشی سیب با نام Crabapples (M. sieversii) است، اضافه کرد: سه بازه زمانی اصلی در اهلی شدن نهایی سیب وجود دارد که به لحاظ زمانی، به شکل گسترده ای از یکدیگر جدا هستند و این سه بازه زمانی در مطالعات علمی شامل تولید سیب، اهلی سازی و گسترش و پرورش سیب می شود.
یافتن بقایای سیب در اوراسیا
این استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس با اعلان اینکه بقایای بذر Crabapples در مرحله تولید سیب در مکان های مختلف عصر نوسنگی در سرتاسر اوراسیا پیدا شد، افزود: سیب ها در امتداد جاده ابریشم در آسیا به اروپا از راه کاروان های پیاده پراکنده شده اند. توده های سیب وحشی در امتداد جاده ابریشم جوانه زدند و رویش پیدا کردند و هنگامی که سیب های وحشی توسط کاروان ها به خارج از آسیای مرکزی منتقل شدند، با گونه های وحشی دیگر M. baccata در سیبری، M. orientalis در قفقاز و M. sylvestris در اروپا تلاقی داده شدند.
بر مبنای شواهد، طعم سیب تلاقی داده شده بسیار شیرین تر بود و از سمت غرب آسیای مرکزی کوه های قفقاز، افغانستان، ترکیه، ایران و منطقه کورسک در روسیه به سمت اروپا حرکت کرده است.
نخستین شواهد از حرکت سیب ها به سمت اروپا در منطقه Sammardenchia-Cueis در شمال شرقی ایتالیا پیدا شد. در این منطقه یک سیب ۳۰۰۰ ساله در قلعه ناوان در ایرلند پیدا شد که نشان دهنده واردات اولیه نهال سیب از آسیای مرکزی به اروپا است. نخستین تلاش ها برای تولید بیشتر و ذخیره سازی سیب شیرین، توسط یونانی ها در قرن نهم قبل از میلاد گزارش شد، آنها از پیوند سیب بر روی سیب های درختچه ای استفاده کردند و در نهایت سیب را توانستند به سراسر امپراطوری خود صادر کنند.
ایران و اهلی سازی سیب
یوسف زاده اشاره کرد: با وجود چنین اطلاعات دقیق در زمینه اهلی سازی سیب، ولی تابحال گزارشی از نقش سیب های قفقازی ایران در زمینه اهلی سازی سیب گزارش نشده است و همواره نقش ایران دراین زمینه بعنوان یک معما باقی مانده بود. به همین دلیل، با طراحی مطالعه ای دراین زمینه در دانشگاه تربیت مدرس و نمونه برداری وسیع از سیب های وحشی و باغی در ایران و اروپا نقش ایران بعنوان یکی از تمدن های کهن، در اهلی سازی سیب مورد مطالعه قرار گرفت.
این محقق اشاره کرد: نتایج تحقیق نشان داد، در مجموع در آسیا و اروپا، ۷ ساختار ژنتیکی متفاوت برای سیب قفقازی قابل مشاهده می باشد که ۴ ساختار از این تعداد مختص ایران است و سیب های قفقازی رویش یافته در دو استان "لرستان" و "کردستان" ایران هر یک دارای ساختار و تنوع ژنتیکی منحصر به فردی هستند.
وی افزود: همینطور نتایج این تحقیق نشان می دهد، سیب های باغی رویش یافته در ایران دارای ساختار ژنتیکی متمایزی نسبت به سیب تجاری دنیا هستند و در ایران برای سیب های باغی دو استخر ژنی متفاوت و متمایز از سیب تجاری دنیا یافت شده است.
این محقق دانشگاه تربیت مدرس اشاره کرد: نتایج اهلی سازی نشان داد رویدادهای اهلی سازی در ایران نسبت به اروپا متفاوت بوده است و برای نخستین بار اثبات شد که ایران یکی از مراکز اهلی سازی در زمینه سیب در دنیا بوده است.
بر مبنای نتایج این تحقیق اهلی سازی سیب در ایران در منطقه کردستان ایران ۸۲۶ سال پیش شروع شده است و سیب های قفقازی کردستان بعنوان اجداد اصلی سیب های باغی ایران معرفی شده اند، قبلا در زمینه اهلی سازی حیوانات توسط "دالی" و همکارانش اثبات شده بود که بزها در منطقه زاگرس برای نخستین بار اهلی شده اند که نشان دهنده وجود تمدنی کهن و باستانی در کوه های زاگرس است.
وی اظهار داشت: با این وجود بر مبنای اندازه گیری پارامترهای ژنتیکی اثبات شد، استقرار زادآوری در جمعیت های کردستان در وضعیت بحرانی قرار دارد، همینطور جمعیت های سیب قفقازی لرستان دارای آلل های منحصر به فردی بودند که در دیگر جمعیت های سیب قفقازی یافت نشده اند و بنا بر این در اولویت اول حفاظت در میان جمعیت های ایران قرار گرفته اند.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس تصریح کرد: در همین مطالعه اثبات شد که فرآیندهای اهلی سازی سیب که در ایران انجام شده است، کاملا مجزا از فرآیندهای اهلی سازی سیب تجاری دنیا بوده است. علاوه بر این موارد اثبات شده است که قدمت سیب های موجود در رویشگاه های توسکستان و آب اسک گرگان به حدود ۴۱۸ میلیون سال پیس برمی گردد که نخستین نشانه های اهلی سازی سیب در جنگل های هیرکانی هستند.
به گزارش بیست و یکم به نقل از ایسنا، نتایج حاصل از این تحقیق در مجله Molecular Ecology (/doi/10.1111/mec.16667) به چاپ رسیده است.
"کوین دالی"، از کالج ترینیتی دوبلین در ایرلند اعتقاد دارد مجموعه اطلاعات دیرینه شناسی و ژنتیکی که تا ۱۰هزار سال قبل در اختیار دارد، وجود نخستین جمعیت محافظت شده بزها را نشان میدهد. تا پیش ازاین به نظر می آمد که بزها در غرب آسیا یا شرق اروپا اهلی و رام شده اند، ولی حالا شواهد دیرینه شناسی نشانه های وجود بزها را تا سال ۸۰۰۰ پیش از میلاد ردیابی کرده است. در بعضی از نقاط، بزهای نر در سنین جوانی به صورت انتخابی کشته می شدند و این نشان میدهد که آنها به جای شکار در طبیعت، در قلمرو محدودی نگهداری می شدند.
"دالی" و همکارانش فسیل بزهای محافظت شده از دو مکان در کوه های زاگرس را بررسی کردند که شامل "گنج دره" (مربوط به دوره نوسنگی در کرمانشاه) و "تپه عبدالحسین" (مربوط به دوره نوسنگی در لرستان) می شود. در این مناطق گروه هایی از کوچ نشین ها در حدود ۸۲۰۰ تا ۷۶۰۰ سال پیش از میلاد سکونت داشتند.
با بررسی نتایج به دست آمده بنظر می رسد با قاطعیت بیشتری میتوان اظهار داشت که بزها در منطقه ای از زاگرس که حالا در مرزهای ایران قرار دارد، اهلی شده اند. نگهداری از بزها زمانی صورت گرفت که سگ ها هزاران سال زودتر، حداقل ۱۴ هزار سال پیش اهلی شده بودند. گوسفندان حدودا همزمان با بز اهلی شدند؛ اما گاو و خوک بعدها در نواحی غربی تر، شاید در ترکیه فعلی، اهلی شدند.
این مطلب بیست و یکم را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب